Fyrstu sýni úr efninu voru tekin af teymi frá EP Power Minerals á Íslandi í apríl 2019 og voru gerð efna- og jarðfræðilegar greiningar á samsetningu efnisins. Niðurstöðurnar lofuðu góðu og verkefnishópur skipaður sérfræðingum á öllum nauðsynlegum sviðum var settur saman til að gera hagkvæmnisathuganir á langtímanýtingu náttúrulegs pozzolan frá Kötlu.
Náttúrulegt pozzolan frá Kötlu
kolefnishlutlaust byggingarefni til framtíðar
Velkomin í verkefnið!
Með því metnaðarfulla markmiði að kolefnisjafna sementsiðnaðinn og sjá byggingarefnisiðnaðinum fyrir umhverfisvænu hráefni hefur EP Power Minerals greint náttúrulegt pozzolan á Íslandi sem gæti orðið mikilvægt framlag til að móta sements- og steypuframleiðslu framtíðarinnar. Sérstaða efnisins sem fengið er á Hjörleifshöfða hefur verið staðfest af jarðfræðingum í ýmsum greiningum. EP Power Minerals stefnir að langtíma umhverfisvænni námuvinnslu náttúrulegs pozzolan. Ásamt íslenskum samstarfsaðilum í sameiginlega verkefninu „Mýrdalssandur ehf.”, á EP Power Minerals landið á Hjörleifshöfða í Mýrdalshreppi á Suðurlandi, þar sem náman er staðsett á afskekktum stað, nokkra kílómetra frá hringveginum.
Með því að byggja á langtímasambandi trausts og samvinnu milli EP Power Minerals og íslenskra samstarfsaðila þess, sem þegar er til staðar, á að þróa verkefnið í nánu samstarfi við fyrirtæki og yfirvöld á svæðinu. Þannig er hægt að mynda efnahagslegan ávinning fyrir svæðið Vík í Mýrdal og íbúa þess um leið og hægt er að þróa enn frekar möguleika á að nýta náttúruauðlindir til að kolefnisjafna atvinnuvegina í þágu loftslagsins.
Áfangar
Sem hluti af hagkvæmnirannsókninni voru gerðar alhliða greiningar af náttúrulega pozzolaninu í Tækniháskólanum í München og rannsóknarstofu EP Power Minerals fyrir byggingarefni. Þetta sýndi að efnið hefur nánast sömu tæknilegu eiginleika og steinkolaflugaska og uppfyllir allar kröfur DIN EN 197-1 sem íaukaefni fyrir sementsiðnaðinn. Efnið getur einnig verið valkostur fyrir þau notkunarsvið sem þjónað er af EP Power Minerals í steypuiðnaðinum. Peter Kukla prófessor hjá jarðfræðistofnun RWTH Aachen University reiknaði út magn og einsleitni jarðmyndunarinnar. Jarðfræðirannsóknirnar staðfestu ennfremur að engin sambærileg auðlind er til í Evrópu.
Í vinnslurannsókn sem ráðgjafarverkfræðingar EFLU gerðu á staðnum voru aðstæður til námuvinnslu, aðgengi námunnar, nauðsynlegir innviðir, námuvinnslu- og útdráttarferli og mismunandi flutningsaðferðir rannsakaðar og metnar. Fyrirhugaður er langtímasamstarfssamningur við reyndan þjónustuaðila á svæðinu í námuvinnslu vegna þessa námuvinnslu- og flutningsstjórnunarkerfis. Sömuleiðis hefur verið þróað staðbundið samstarfslíkan við íslenskan samstarfsaðila.
Fleiri íslenskir ráðgjafar á sviði lögfræði, bókhalds, skatta, fasteigna og vörustjórnunar hafa komið að gerð hagkvæmnisrannsóknarinnar.
EP Power Minerals yfirtók íslenska aðilann Mýrdalssandur ehf. í nóvember 2020 og varð eigandi Hjörleifshöfða á Mýrdalssandi á Suðurlandi, þar sem náttúrulega pozzolanið er að finna.
Ásamt ráðgjafarverkfræðingum EFLU hefur EP Power Minerals hafið matsrannsókn á umhverfisáhrifum (EIA) fyrir námuvinnslu og útflutning á náttúrulegu pozzolan. Skýrsla um mat á umhverfisáhrifum (EIA) kom út vorið 2021 og hægt er að skoða hana hjá EFLU. Ferlið er á réttri leið samkvæmt áætlun.
Tímasetning upphafs námuvinnslunnar fer eftir nokkrum þáttum. EP Power Minerals er í nánu samstarfi við helstu hagsmunaaðila verkefnisins og getur brugðist við hagsmunum og þörfum samfélagsins.
Náttúrulegt pozzolan
Eldfjallavikurinn frá Kötlu er oft kallaður basalt, vikur eða kviku- eða pýrogenískt berg. Að mati okkar væri viðeigandi skilgreining "náttúrulegt pozzolan".
Pozzolan eru náttúruleg eða tilbúin efnasambönd kísils, áls, kalksteins, járnoxíðs og basískra efna, aðallega mynduð undir áhrifum hita. Ásamt kalsíumhýdroxíði og vatni eru þau samheldin. Byggt á efna- og steinefnasamsetningu þess og kröfum byggingariðnaðarins (DIN EN 197-1) uppfyllir eldfjallavikurinn frá Kötlu skilyrði fyrir flokkun sem "náttúrulegt pozzolan".
Nafnið "pozzolan" kemur frá ítalska bænum Pozzuoli, vestur af Napólí og nálægt eldfjallinu Vesúvíus, þar sem mikið magn af pozzolaniskri eldfjallaösku var grafið upp til forna.
Pozzolan-aska var þegar notuð í Róm til forna sem blanda í leir til framleiðslu á keramik, aðallega til að bæta styrk lokaframleiðslunnar. Að auki var pozzolanskur leir notaður sem íblöndunarefni fyrir rómverska steypu (latína: "opus caementicium") og af Fönikíumönnum. Frægustu sögulegu staðirnir sem sýna notkun opus caementicium eru stórir hlutar (grunnur, hvelfingar og efri innveggir) Hringleikahússins í Róm og hvelfing Pantheon í Róm (u.þ.b. 120 e.Kr.). Pozzolanskur jarðvegur var einnig notaður af Michelangelo í gifsi hans til skrauts í Sistine-kapellunni í Vatíkaninu.
Efni eins og náttúrulega pozzolanið á Mýrdalssandi mun gegna lykilhlutverki í því að ná nýjum umhverfismarkmiðum.
Lækkun kolefnisfótspors
EP Power Minerals hefur séð byggingarefnisiðnaðinum fyrir kolefnishlutlausum íaukaefnum í áratugi. Með því hefur EP Power Minerals leyst vandamál fyrir tvær atvinnugreinar: skilvirka fjarlægingu flugösku sem aukaafurð frá kolaorkuverum í orkugeiranum og koma á stöðugu og grænu framboði íaukaefna til byggingarefnisiðnaðarins (aðallega sement og steypu). EP Power Minerals stendur frammi fyrir minnkandi starfsemi kolaorkuvera og ekki er hægt að tryggja framboð á efnum frá þeim til lengri tíma litið. Þess vegna hefur EP Power Minerals fjárfest í rannsóknum á öðrum efnum til að stuðla áfram að kolefnisjöfnun atvinnuveganna. Rannsóknin leiddi til Íslands og hefur náttúrulegt pozzolan frá Íslandi verið skilgreint sem hagfelld lausn. Náttúrulegt pozzolan er gjósku-eldfjallavikur úr eldgosum í eldfjallinu Kötlu, aðallega frá gosinu 1918.
Umhverfisávinningur mun safnast upp þegar náttúrulegt pozzolan er notað sem íaukaefni í sementsframleiðslu hjá viðskiptavinum EP Power Minerals. Sementsiðnaðurinn er undir miklum þrýstingi að draga úr losun CO2 í framleiðsluferlum sínum. Með því að skipta út sementsklinker í framleiðsluferlum og með meðfylgjandi verulegri minnkun kolefnislosunar eru áhrifin á umhverfið tafarlaus. Efni eins og náttúrulega pozzolanið á Mýrdalssandi mun gegna lykilhlutverki í því að ná nýjum umhverfismarkmiðum.
Horfur
Fyrirhugað námuvinnsluferli er í grundvallaratriðum ekki flókið: Hjólaskóflur moka náttúrulega pozzolaninu á vörubíla sem aka til Þorlákshafnar þar sem náttúrulega pozzolanið er sett í skip. Þessi aðferð er vel þekkt hér á Íslandi, í marga áratugi hafa líklega margar milljónir m3 af sandi eða basalti nú þegar verið fluttar til Evrópu.
Að hámarki verða 10 metrar teknir ofan af náttúrulega pozzolan-laginu, sem liggur á yfirborði sandsvæðisins. Uppgraftarsvæðið verður síðan ræktað aftur síðar. Náttúrulega pozzolan-lagið á Mýrdalssandi austur og suðaustur af Hafursey mun duga til námuvinnslu í að minnsta kosti 100 ár. Aðeins lítill hluti af heildar námuvinnslusvæðinu verður unnin á hverjum tíma.
Í hagkvæmnisathugun rannsakar EP Power Minerals um þessar mundir hvort aðrir kostir séu en áður fyrirhugaðir flutningar um hringveginn (Þjóðveg 1) að höfninni í Þorlákshöfn, sem myndi einnig bæta samgöngur svæðisins til hagsbóta fyrir íbúana. Til að gera flutningana eins loftslagsvæna og mögulegt er, eru aðrar hugmyndir um eldsneyti eins og vetnisknúna flutninga til skoðunar eins og er og verða teknar til greina við hagræðingu á aðfangakeðjunni.
Fyrirtækið ætlar ekki aðeins að vinna náttúrulega pozzolanið varfærnislega og þróa sjálfbærar flutningalausnir, heldur einnig að þróa landið sem aðlaðandi ferðamannastað fyrir íbúa og ferðamenn. Mýrdalssandur ehf. hefur áhuga á að þróa langtíma og traust samstarf sem á sama tíma mun skila efnahagslegum ávinningi (atvinnu, skatti, innviðum, ferðaþjónustu) fyrir svæðið Vik í Mýrdal, íbúa þess og fyrirtæki. Heildar verkefnið stuðlar að fjölbreytni hagkerfisins á svæðinu.
Áætlað er að námuvinnslan og tilheyrandi starfsemi muni skapa fjölmörg verðmæt störf þegar hámarksafköstum hefur verið náð. Búast má við frekari afleiddum störfum - staðbundin verkstæði verða til dæmis beðin um að þjónusta vélar og tæki. Þessi störf eru ekki árstíðabundin eins og ferðaþjónustan, fiskveiðar og landbúnaður sem hafa verið grunnstoðir í því atvinnuframboði sem hefur verið á svæðinu undanfarin ár.
Ennfremur getur verið að störf skapist á mjög þróuðum sviðum skipulags og verkfræði fyrir sérstakan námuvinnslubúnað og stjórnun aðfangakeðju. Fjárhagsráðgjöf mun verða nauðsynleg varðandi allar umsýsluaðgerðir. Varðandi stöðuga þróun og hagræðingu verka sem framkvæmd eru, er EP Power Minerals opið fyrir nýstárlegum eða öðrum vinnubrögðum varðandi aðfangakeðjuna.
Í heimi með sífellt vaxandi umhverfisvitund, þar sem baráttan gegn loftslagsbreytingum verður æ mikilvægari, gæti fyrirhuguð námuvinnsla náttúrulegs pozzolan einnig orðið fyrirmyndarverkefni sem hægt er að sýna ferðamönnum, sem íslenska þjóðin getur verið stolt af.
Um EP Power Minerals
Í áratugi hefur EP Power Minerals verið leiðandi þekkingaraðili í Evrópu varðandi framboð á flugösku, sem er aukaafurð kolaorkuframleiðslu, til byggingarefnisiðnaðarins. Í mörg ár hefur þessi iðnaðar-flugaska lagt mikið af mörkum til að draga úr klinkerþáttum í sementsframleiðslu og um leið bæta kolefnisfótspor sementsins. Framboð á iðnaðar-flugösku mun hins vegar minnka þar sem að steinkolaorkuverum í Evrópu verður lokað á næstu árum. Þess vegna hefur EP Power Minerals rannsakað möguleika á að tryggja áframhaldandi birgðir til sementsiðnaðarins í Evrópu og vestanhafs í mörg ár og greindi náttúrulega pozzolanið árið 2019. EP Power Minerals er hluti af Energetický a průmyslový holding (EPH), leiðandi orkusamstæðu í Mið-Evrópu með aðsetur í Tékklandi.